“33 насны дом” гэдэг нь Монголчуудын уламжлал, зан заншлын хүрээнд нэрлэгддэг, тухайн насанд тулгардаг бэрхшээл, зовлонг давах, эрүүл энх байж урт удаан наслахыг билгэдсэн засал, дом, зан үйл юм.

33 Насны домыг хийх 3 өдрийн төлөвлөгөө

1-р өдөр (Бэлтгэл хийх өдөр): Энэ өдөр өөрийн сүсэг бишрэл, зан үйлд тохирсон бэлтгэлийг базаана. Эхлээд хийх дом, заслаа ямар өдөр гүйцэтгэхээ төлөвлөж, аль болох жил эхэн үеэр, сар шинээс өмнө багтаахыг бодоорой​.  Мөн тухайн өдрийг сонгохын тулд зурхайч лам, эсвэл итгэдэг үзмэрч, бөөгөөс зөвлөгөө авч болно. Ингэснээр ямар ном уншуулах, ямар засал хийлгэхээ тодорхойлно​.

Өдөр тутмын хийх зүйлсийн жагсаалтаа гаргаарай:

• Зурхайч, эсвэл лам бөөд үзүүлэх: Жил орж буй хүн бүрийн засал өөр байдаг учир мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө авч, ямар ном уншуулах (жишээ нь Нашиддүрсэм зэрэг ном)​, ямар зан үйл хийхийг тодруулна.
• Шаардлагатай зүйлсийг бэлтгэх: Дом хийхэд хэрэг болох эд зүйлсээ цуглуул. Үүнд ээж аавдаа өгөх бэлэг (шинэ дээл, гутал, малгай, алчуур зэрэг)​, өргөл өргөх идээний зүйл (сүү, цай, боов боорцог, чихэр жимс, ууц мах зэрэг), арц хүж, зул, хадаг зэрэг хэрэглэл орно.
• Орон гэрээ цэвэрлэх: Ёслол үйлдэхээс өмнө гэр, өргөөгөө сайтар цэвэрлэж ариутгах нь чухал. Гадаад орчноо цэгцэлж, муу энерги арилгах үүднээс арц уугиулан утвал зохимжтой. Мөн биеэ угааж ариусах, шинэ цэмцгэр хувцас өмсөхийг хичээ.

2-р өдөр (Ёслол гүйцэтгэх өдөр): Энэ өдөр өглөө эртлэн босож, дом заслаа үйлдэхэд бэлэн болно. Хувцасаа сайхан (монгол үндэсний хувцас эсвэл цагаан цэвэр хувцас) өмсөж, өргөн дэлгэр засал хийх орчноо цэвэрлэ. Өглөөдөө зул хүжээ асаан, бурхандаа мөргөнө. Хэрэв лам номууд уншуулах бол Гандан хийдэд очиж ном айлтгуулна​. Шашны чиглэлээсээ хамаарч энэ өдрийн үйлүүдийг доор дэлгэрэнгүй заана. Ерөнхийдөө хийх зүйлс:

• Өглөөний бэлтгэл: Нар мандахаас өмнө эсвэл өглөө эрт босож, усанд орон ариусч, цэвэр хувцас өмсөнө. Гэрийнхээ бурхан шүтээнд шинэ дээж (сүү, цай) өргөж, зул асаана. Арц, хүж уугиулж орчноо ариулна
• Ёслолын идээ будаа засах: Засал домдоо зориулан идээ ширээ засна. Боов, чихэр, сүү цагаа, жимс, чанасан мах зэрэг идээ бэлдэж тавь. Хэрэв уламжлал ёсоор хонь гаргаж цагаалах бол ууц мах тавьж болно. Гэр бүлийнхэнтэйгээ цуглан энэ идээнээсээ засал хийгдсэний дараа хүртэнэ.
• Зүрх сэтгэлээ төвлөрүүлэх: Ёслолын үеэр тайван байж, залбирал тарниа чин сэтгэлээсээ уншиж, хийлгэж буй засал бүрээ сүсэглэх хэрэгтэй. Сэтгэлдээ эерэг сайхан ерөөл тавьж, "энэхүү засал домоор миний барцад арилж, хийморь лундаа сэргэг" хэмээн бодолдоо давтан залбир.

3-р өдөр (Дагах өдөр): Засал номоо хийлгэсний дараах өдөр амралт, дагах ёслолын өдрөө өнгөрөөнө. Энэ өдөр өөрийгөө чилээлгүй, аль болох амар амгалан байж, засал номын үр дүн шингэж буйг төсөөлөн бясалгах нь зүйтэй. Хийх зүйлсийн жишээ:

• Талархал ба буян хийх: Эцэг эхээ баярлуулсны дараа бусад буян үйлдэж болно. Жишээлбэл өглөөдөө сүмд очин зул өргөх, эсвэл тусламж хэрэгтэй нэгэнд сэтгэлийн дэм өгч туслах зэргээр сайн үйл хийнэ. Энэ нь өөрийн засал үйлд бүтээлч эерэг энерги нэмэгдүүлэх алхам болно.
• Амралт, сэргэлт: Бие махбод, сэтгэл санаагаа амрааж, өдрийн их үйлийн дараах алжаалаа тайлаарай. Аялал зугаалгаар гарахгүй, аливаа эрсдэлтэй ажил хийгээд хэрэггүй. Гэртээ тайван байж, хөнгөн хоол идэн, ном судар уншиж, хөгжмийн аяд сонсон тайвшир.

Алхам алхмаар хийх үйлдлүүд

33 насны дом, заслыг амжилттай гүйцэтгэхийн тулд дараах алхмуудыг дарааллын дагуу гүйцэтгэнэ. Эдгээрийг нэг бүрчлэн мөрдвөл ёслол эмх цэгцтэй болж, учир утгатай байх болно.

1. Зурхайч лам, эсвэл бөөд хандах: Засал номыг хэрхэн хийхээ тодорхойлохын тулд эхлээд мэргэжлийн хүнд үзүүлж зөвлөгөө авна. Лам багшаас “миний 33 насны гүймгийн засалд ямар ном, гүрэм уншуулбал зохистой вэ?” гэж лавлаж асуу. Жишээ нь, Гурван гүрэм, Найман ном уншуулах, Цагаан шүхэрт сахиусаа тахиулах зэрэг сонголтыг лам зөвлөж магад​. Хэрэв бөө дээр очих бол ямар тахил өргөл хэрэгтэйг, ямар зан үйл хийхийг асууж тодруул.
2. Шаардлагатай зүйлсээ бэлдэх: Зөвлөгөө авсан бол одоо бэлдэх зүйлсээ базаа. Юу юу хэрэгтэйгээ жагсаан бичээд, өмнөх өдөр нь багтаан бэлтгэсэн байхаар зохицуул. Гэрийн эзэгтэй, эзэн нарын хийх зүйлс: гэр орноо цэвэрлэх, бурхан шүтээнээ засах, арц хүжээ уугиулах, зулын тос бэлтгэх. Бэлтгэх эд зүйлс: ээждээ өгөх бэлэг (шинэ дээл, гутал, алчуур гэх мэт)​, засалд зориулсан идээ будаа (боов, чихэр, сүү, архи, цай, мах г.м.), хадаг болон өргөл барьцууд (ламд өгөх өргөл, бөөд өргөх идээ).
3. Таалал орчин бүрдүүлэх: Дом хийх өрөө тасалгааг тухайн өдөрт нь тусгайлан зас. Бурхныхаа өмнө ширээ тавиад, дээр нь бэлтгэсэн идээ будаагаа дэлгэнэ. Мөн гэрийнхээ өнцөг булан бүрт арц, хүжээр ариулга хийгээрэй. Ингэснээр муу ёрын зүйлсийг зайлуулж, засал хийх орчин ариун болно. Хэрэв бололцоотой бол тухайн өдөртөө гэртээ олны хөл хөдөлгөөн багатай, нам тайван орчныг бүрдүүлээрэй.
4. Ёслол гүйцэтгэх үйлдлүүд: Тухайн сонгосон өдөр ёслолоо дараах дэс дарааллаар үйлдэнэ (доор "Онцгой өдөр хийх ёслолын дараалал" хэсэгт дэлгэрэнгүй тайлбарласан). Ерөнхийдөө: өглөө эртлэн босож угаал үйлдэх → гэртээ болон/эсвэл хийд дээр ном уншуулах, засал хийлгэх → ээжийнхээ ачийг хариулах бэлэг барих, ёслол үйлдэх → гэр бүл, ээжтэйгээ хамт аз жаргалын идээнээс хуваан хүртэх гэсэн дараалалтай.
5. Бэлгэ дэмбэрлийн хоол хуваах: Монгол домын уламжлалд ээжтэйгээ хүзүүний мах хувааж идэх тухай яриа байдаг. Албан шашны номонд заасан зүйл биш ч, олон нийтэд түгсэн энэ зан үйл нь ээж үр хоёрын холбоог бэхжүүлж, бэлгэдэл болгон хийдэг үйл юм​. Хэрэв та энэ ёсыг дагах бол засалдаа зориулж чанасан махны хүзүүг бүтэн гаргаж, эхтэйгээ хамт тэр махнаас зэрэг хөндөж идээрэй. Ингэхдээ эхийнхээ гарын шимийг хүртэж байна гэсэн бэлгэдэлтэй. Хүзүүний мах хуваах ёс шинэ зүйл биш, урьд үеэс "ач хариулах дом" гэж яригдсаар ирсэн ба сүүлийн үед хүмүүс хийдэг болсон тал бий​. Анхаарах нь: Хэрэв та болон танай гэр бүл ийм зан үйлийг түгээмэл бус гэж үзэж байвал заавал хийх албагүй, гол нь ээжийгээ баярлуулж байгаа үйлд тань утга учир оршино​.
6. Ном уншуулж, мөргөх: Лам багшаар засал ном уншуулах сонголт хийсэн бол тухайн өдрөө хийддээ очин ном айлтгуулж, мөргөлийн үйлчилгээ хийлгэ. Жишээлбэл, 33 насныханд "Нашиддүрсэмийн засал" гэж ном уншуулдаг​, мөн хамгаалах сахиусаа аргадах, хийморийн дарцаг хатгахад зориулсан ном уншуулж болно​. Лам таны төлөө ном уншиж байх зуур та өөрөө зул өргөн, маани мэгзэмээ уншин суувал сайн. Ном уншуулж дууссаны дараа лам хуврагууддаа өглөг өргөлөө (жишээ нь, хурсан олонд адис болгон тараах амттан, мөнгөн хандив г.м.) өгөхөө мартуузай.
7. Гадаад, дотоод заслаа хамтатгах: 33 насны засал нь хоёр талтай: гадна талын зан үйл болон дотор сэтгэлийн өөрчлөлт. Тиймээс дээрх зан үйлийг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ өөрийн зүрх сэтгэлийг засах нь чухал. Өөртөө "би шинэ амьдралынхаа эхлэлийг тавилаа, цаашид аливаа муу зуршлаа орхиж, эерэг зөв амьдрах болно" гэж амлалт өг. Буддын шашны зурхайд зааснаар "биеэ өөрчлөх" нь энэ засалд үр дүнтэй гэж үздэг​. Жишээ нь, эрэгтэй хүн сахал тавьж эсвэл хусаж өөрчлөх, жижиг модон таяг хийж тахилынхаа өмнө тавих гэх мэт бие махбодын дүр төрхөө бага зэрэг хувиргах дом хийдэг​. Энэ нь бэлгэдлийн утгаараа муу энергийг өөрөөсөө мэхлэн холдуулах арга юм.
8. Дэг журам, цээрийг сахих: Дом заслаа хийж буй өдрүүдэд болон дараахан нь зарим ёс цээрийг анхаар. Зурхайн ёсоор 33 насны хүн суудлын гүймэгтэй тул махбодийн махбодоо харгалзан цээр бий гэж үзнэ. Тухайлбал, гал суудалтай эрэгтэй бол улаан өнгийн хувцас хэрэглэхээс татгалзах, баруун хойд зүгт орших бэлэвсэн эмэгтэйнд очихгүй байх, мөн ангийн мах идэхээс зайлсхийх нь зохистой гэж зурхайчид зөвлөдөг​. Харин усан суудалтай эмэгтэй хүн бол хаврын болон намрын улиралд газар, ус хөлдөх үед биеэ гамнаж, хүйтэн сэрүүнд болгоомжтой байх, загас зэрэг усны гаралтай хүнс идэхээс түр татгалзах нь зүйтэй гэсэн дом байдаг​. Мөн эрэгтэй хүн зүрх судасны эрүүл мэндээ, эмэгтэй хүн бөөр нуруугаа энэ үед анхаарч, урьдчилан сэргийлэх эмчилгээ хийлгэвэл сайн​. Эдгээр нь засал домын үеэр өөрийгөө хамгаалах, аливаа эрсдэлийг бууруулахад тустай уламжлалт дүрэм юм.

Онцгой өдөр хийх ёслолын дараалал

33 насны мөчлөгийн онцгой өдөр хийх ёслолыг товчоор дотоод гурван хэсэгт хуваан ойлгож болно: а) Урьдчилсан бэлтгэл, зан үйл; б) Гол засал домын үйл; в) Төгсгөлийн еслол, адислал. Доорх дарааллаар уг өдрийн ёслолыг үйлдэхийг зөвлөж байна:

Урьдчилсан бэлтгэлийн зан үйл (өглөө эрт)

• Ариун цэврийн үйл: Өглөө эрт босоод эхлээд усанд орж, толгойгоо угаан ариусна. Шинэ эсвэл цэвэрхэн сайхан хувцас өмсөж, бэлгэ дэмбэрэлтэй өнгө (цагаан, цайвар, эсвэл өөрийн гариг махбодод ээлтэй өнгө) сонгоорой. Энэ нь дотоод сэтгэлийг тань сэргэг байлгаж, ёслолын үеэр таны бие сэтгэл бэлэн байх үндэс болно.
• Бурхандаа мөргөх: Гэртээ бурхан тахил шүтээн байдаг бол түүнийгээ засаж янзлаад, өргөлийг нь шинэчлэнэ. Гэрийн бурхан, савдагтаа зориулж идээний дээж өргөөрэй. Жишээ нь, цайны дээж, ариун ус, сүүн өрөм зэргийг өргөж тавина. Зул асааж, хүжийг нь уугиулна. Өөрийн сүсэглэдэг тарни, мааниа (ом маний бадми хум гэх мэт) 21 удаа буюу боломжтой тоогоор уншиж, тухайн өдрийг ивээн тэтгэхийг бурхад, сахиусаасаа даатгана. Мөн энэ үеэрээ 33 насны засал домоо өнөөдөр амжилттай үйлдэж чадхаар өөртөө болон дотоод сахиусдаа сануулан бадрал өргөөрэй.
• Эх газрын тахилга (хэрэв хийх бол): Зарим хүмүүс өглөө эрт нар мандах үед гадаа гарч эх дэлхий, тэнгэр хангайдаа дээж өргөдөг. Та тогоонд цай чанаж, эсвэл сүүн цацал бэлтгэн нар мандах зүгт гурвантаа өргөнө. "Хурай, хурай, хурай" хэмээн хэлж, өөрийн барцад саадыг арилгахыг тэнгэрээс хүсэн мөргөнө. Ингэснээр гадаад орчинтойгоо зохицож, засал хийхэд саадгүй болно гэж үздэг.

Гол засал домын үйл (өдөр, үндсэн ёслол)

• Ламын ном уншуулах (Буддын шашны ёслол): Хэрэв та буддын шашны ёсоор явуулж байгаа бол сонгосон цагтаа хийд дээрээ очно. Лам нар таны засалд зориулан ном хурж эхлэх үед та номын өргөөнд сууж, сүсэглэлтэйгээр даган залбир. 33 насанд тохирсон номыг (жишээ нь Нашиддүрсэмийн засал) энэ үеэр уншуулж болно​. Мөн жилийн нийлэмж, суудлын заслаа давхар хийлгэж буй тул лам нар хэд хэдэн ном (Гомбо, Лхам, Жамсран зэрэг сахиусны уншлага, есөн нүдний заслын тарни зэрэг) хурахыг зөвшөөрч, сонсож байдаг​. Ном уншиж дуусах үед лам хуврагуудаас адис авч, өргөл барьцаа өргөнө. Ингээд гэртээ буцна.
• Бөө мөргөлийн зан үйл (Бөөгийн ёслол): Хэрэв та бөөгийн зан үйл хийхээр шийдсэн бол урьдчилан товлосон цагтаа бөөгийн удган, зайрангийндээ очих буюу түүнийг гэртээ залах хэрэгтэй. Бөө удган тань засал үйлдэх зайдгаа өмсөж, бөөлж эхэлнэ. Бөөгийн зан үйлд голчлон бөөс өөрийн онгод тэнгэрээ залж, таны хийморь сүлдэнд нөлөөлж буй сөрөг энергийг арилгахыг тэднээс гуйх байдлаар явагдана. Тухайлбал, удган онгодоо буулгаж ирмэгцээ танд тулгарсан "эхийн хий" буюу 33 насны гай барцадын талаар онгодоороо хэлүүлж магад. Ингээд түүнийгээ арилгах дом заслаа эхлүүлнэ. Бөөгийн зан үйл бүр өөр боловч ерөнхийдөө галтай ширээнд арц хүж асааж, сүү өргөн, бөө нь хайлан дуудан биеэрээ тэнгэрийн хүчийг буулгаж ирдэг. Тэр хооронд та бөөгийн заавраар толгойгоо дээш өргөн суух, нүдээ аних зэрэг үйлдлийг хийж болно. Бөө таны дээр хонгорзоороо (дөрвөн нүхтэй жижиг бөмбөрцөг) эсвэл улаан даавуугаар эргэлдүүлэн хий арилгах дом хийнэ. Мөн модон даллагын мод, эсвэл хус модны навчаар биеийг тань шүргэн ариусгах үйл үйлдэж болно. Бөөлөх үед гарсан онгодын айлдварыг түшээ нь дамжуулж "Удалгүй барцад нь ариллаа, одоо сайн явна" гэх мэтээр хэлж дуусгана. Ингэснээр бөө таны гүймгийн заслыг хийж дуусгах ба танд хамгаалалт болгон дамгалсан тамга эсвэл ариун усыг өгч, биедээ авч явахыг зөвлөж магадгүй. Бөөгийн ёслол дууссаны дараа бөөдоо өөрийн авч очсон өргөл (сүү, архи, хадаг, мөнгөн хөлс зэргийг) барина.
• Уламжлалт домын зан үйл (Эртний монгол ёслол): Буддын болон бөөгийн шашны алинд нь хамаарахгүйгээр, ард олны дунд үе дамжин ирсэн нэгэн домын үйл 33 насан дээр хийгддэг нь "эхийн ачийг хариулах ёс" юм. Энэ ёслолыг голчлон гэр бүлийн хүрээнд, ээжийн оролцоотойгоор гүйцэтгэнэ. Ёслолыг гүйцэтгэхдээ гэрийн төвд эсгий дэвсэж, дээр нь зузаан бүтээлэг (хөнжил) бэлдэнэ. Ээж нь бүтээлэг барина: Хүү/охин нь хөнжлийн дотор орж хэвтэх бөгөөд ээж нь дөрвөн буланг нь өргөнө. Энэ нь яг л нялх хүүхдээ өлгийдөж буй мэт дүрслэлтэй. Өөр бусад гэр бүлийн гишүүд булангаас нь түшилцэж болно. Хүү/охиноо өлгийдөнгөө ээж нь "Миний үр дахин эхээс мэндэллээ, алив алив дээ" гэхчилэн энхрийлэн хэлж, магадгүй бүүвэйн дууг аялан эрхлүүлнэ. Ингэж хэсэг зуур байлгасны дараа ээж нь "за энх мэнд бойжил доо" гэж ерөөх буюу духан дээр нь үнэрлэж адислана. Гэрийн тооноор гаргах (хэрэв боломжтой бол): Хэрвээ уламжлалт гэрт энэ ёсыг хийж байгаа бол өлгийдүүлсэн хүнийг түр зуур тооноор гаргаж, эргүүлэн хаалгаар оруулах домыг давхар хийж болно гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, хөнжилдөө боодолтой хүнээ гар дээр өргөн гэрийн тооноор хэсэг гаргаад (гадаах агаарт гаргаж үзүүлээд), дахин доош буулгадаг. Энэ нь бэлгэдлийн утгаараа "эхийн хэвлийгээс дахин төрүүлж, муу үрийг таслан, шинэ амьдралд дахин оруулж байна" гэсэн санаа юм. Урьд цагт зарим нутгийнхан энэ домыг хийдэг байсан тухай баримт бий​. Орчин үед энэ үйлдлийг хийхдээ ихэвчлэн гэртээ л өлгийдөх төдий өнгөрдөг бөгөөд олон нийтийн сүлжээнд хүртэл хүмүүс хөнжилд өлгийдүүлсэн зургуудаа нийтэлдэг тал ажиглагдсан. Гэхдээ уг ёслолын утга нь гагцхүү гэр бүлийн хүрээнд ач холбогдолтойг санаж, олон нийтэд түгээхгүй, дотроо баярын нулимстай өрнүүлэхэд л учир утга нь байдаг гэж ахмад хүмүүс сургадаг​.
• Ээжийн адислал авах: Дээрх гол зан үйл дууссаны дараа эхийнхээ өвдөг дээр толгойгоо тавин суу (эсвэл ээжийнхээ өмнө сөхөрч сууж болно). Ээж тань хоёр гарын алгаа дээш харуулан таны толгой дээр тавьж, ерөөл хэлнэ. "Миний үр өссөн хүү/охин минь эрүүл энх, аз хийморьтой, сайн сайхан явах болтугай" гэх мэт өөрийн үгсээр ерөөхөд нь та сэтгэлдээ сүсэглэн хүлээн ав. Ээж тань таны духан дээр баярын нулимстай үнэрлэж, магнайг тань үнсэнэ. Монгол ёсоор үр хүүхдэдээ эцэг эхийн амьсгаа, рашаан шингэсэн үнсэлт, адислал нь асар хүчтэй хамгаалалт болдог гэж үздэг. Тиймээс энэ мөчид өөрийгөө ээжийнхээ хайр энэрэл, адислалд бүрэн сэргээгдэж байна гэж мэдрээрэй. Хэрэв аав тань амьд сэрүүн бол тэрбээр ч мөн адил танд ерөөл айлдаж болно. Аавын ерөөл, ээжийн сүүн ерөөл нийлж хүү/охинд нь хязгааргүй ивээл болдог хэмээн бэлгэддэг.
• Идээ буудайнаас хамтдаа хүртэх: Ёслол өндөрлөсний дараа ээж, аав болон гэр бүлийнхэнтэйгээ бэлтгэсэн идээний дээжээс хуваан идэцгээ. Энэ нь гэр бүлийн баяр, эв нэгдлийг илтгэх бөгөөд засал домын төгсгөлд муу муухайг ардаа үлдээн, амттан хүртэж байгаагаар дамжуулан ирээдүйн амьдрал нь амттай сайхан байх болтугай гэсэн бэлгэдэл юм. Ялангуяа өмнө нь хүзүүний махыг ээжтэйгээ хувааж идсэн бол үлдсэн мах, хоол ундыг бусад ах дүүстээ хүртээж дайлна. Хэрэв ээждээ шинэ хувцас өмсгөсөн бол ээж тань шинэ хувцастайгаа баяртайгаар үр хүүхдүүдтэйгээ энэ дайллагын хоолноос иднэ. Энэ бүхний эцэст гэр бүлийнхэн бие биедээ ерөөл өргөнө, "За одоо энэ хүүхдийн засал ном бүрэн сайн болсон боллоо, үргэлж аз жаргалтай явж ээж аавыгаа баярлуулаарай" гэх мэт сайхан үгсийг хэлэлцэнэ.
• Талархлын залбирал: Эцэст нь, та өөрийн шүтээн, тэнгэр бурхандаа сүү өргөж, хүн бүхэндээ талархсан сэтгэлээ илэрхийлж залбираарай. "Өнөөдрийн засал домыг амжилттай хийхэд минь тусалсан тэнгэр бурхад, эцэг эх, ах дүүсдээ баярлалаа" гэж сэтгэлдээ хэлж, буян номын хүчээр энэ мөчлөгийн барцад саад ариллаа хэмээн итгэ. Мөргөлийн төгсгөлд гурвантаа мөргөнө.

Төгсгөлийн ёслол, дагах үйл (орой)

• Зул өргөх, маани унших: Орой нь нар шингэсний дараа гэртээ дахин зул өргөн, арц хүж уугиулан богино мөргөл хийнэ. Энэ нь өглөө, өдөржин хийсэн үйлээ баталгаажуулж байгаа хэрэг юм. Зул өргөхдөө "Өнөөдрийн өргөсөн буян номоор муу бүхнээс хамгаалагдаж, шинэ эхлэлээ зөв замаар эхлүүлэх болтугай" гэж ерөөгөөрэй. 21 удаа "Ум мани бадми хум" гэх мэт тарни уншаад, галыг нь унтраалгүй зул дуустал нь тайван орхи.
• Цээр сахих, нам жим байх: Засал хийсний маргааш орой хүртэл аль болох элдэв муу үйлдэл хийхээс сэрэмжил. Ам дамжсан яриагаар 33 насны дом хийсний дараах 3, 7 хоногтоо намбатай байж, хэрүүл маргаангүй, архи дарс хэрэглэхгүй байхыг зөвлөдөг. Та ч бас энэ шөнө тайван амгалан унтаж амраарай. Маргаашнаас нь ажил үйлдээ оролцохдоо ч сэрэмж алдалгүй, аливаад болгоомжтой хандах нь зүйтэй. Ялангуяа засал домынхоо үеэр дагаж мөрдөх ёстой гэж зөвлөгдсөн цээрийг (дээр дурдсан өнгө, хоолны цээр гэх мэт) хэсэг хугацаанд баримталж хэвшээрэй.
• Ахуй үйлдээ оролцох: Төгсгөлд нь, амьдралын хэвийн хэмнэлдээ эргэн орж болно. Засал домын дараа таны сэтгэл санаа өөдрөг, итгэл төгс болсон байх учиртай. Энэ мэдрэмжээ хадгалан ажил хөдөлмөр, амьдралын зорилгодоо ханцуй шамлан орох нь зүйтэй. 33 насны мөчлөгийг давснаар цаашид илүү төлөвшиж, хариуцлагатайгаар урагшлах эрч хүчтэй боллоо гэж өөрийгөө зоригжуул.

Шашин шүтлэгээс хамааран ялгах (Буддын шашин, бөөгийн зан үйл, уламжлалт Монгол домын хэлбэрүүд)

33 насны засал домыг хүн бүр өөрийн итгэл үнэмшил, шүтлэгийн дагуу өөр өөрөөр хийж ирсэн уламжлалтай. Иймээс буддын шашны ёсоор хийх, бөө мөргөлийн ёсоор гүйцэтгэх, эсвэл ямар нэг шашны нөлөөгүй уламжлалт домын хэлбэрээр хийх гурван үндсэн арга барилыг тус тусад нь зөвлөх нь зүйтэй.

1. Буддын шашны ёсоор хийх зөвлөмж

Буддын шашны буюу шарын шашны зурхай, номлолд 33 насны мөчлөгийг онцгойлон анхаарч, заавал засал ном хийлгэхийг зөвлөдөг​. Энэ арга барил нь голчлон хийдэд очиж лам нарт ном уншуулж, буян номын хүчээр гарч болзошгүй гай барцад, гүймгийг арилгах зорилготой.

• Ном засал хийлгэх: 33 насныхаа заслыг хийлгэхдээ эхлээд өөрийн төрсөн жил, суудал, мэнгэ зэргээ тохируулан зурхайчаас ямар ямар ном уншуулбал зохихыг асууж тодруулна​. Тухайн жил орж буй жилтэй чинь давхцаж байгаа эсэх, суудлын өнцөг гүймэг зэрэгт тааруулан лам нар олон төрлийн ном айлтгах магадлалтай. Жишээлбэл, жил орж буй хүмүүст нэг жилийн засал, харин 33 нас давхцаж байгаа тул тусгайлан Нашиддүрсэм хэмээх номыг уншуулахыг зурхайч зөвлөдөг байна​. Мөн нийтлэгээр хийдэг “Гурван гүрэм”, “Найман ном”-ыг бүрэн уншуулж, Цагаан шүхэрт бурхандаа мөргөнө гэж Гандантэгчэнлин хийдийн лам нар зөвлөжээ​. Эдгээр нь бүгд таны насны эзлэн орж буй гариг, махбодийг номхруулж, эрүүл мэнд, ажил үйлсэд саад болох нөхцөлийг арилгах зорилготой. Ном уншуулах газрууд: Улаанбаатар хотын Гандан хийд болон бусад сүм хийдүүдэд жилийн засал, насны засал хийдэг тусгай өдрүүд байдаг. Шинийн 15-наас өмнө амжиж очиж уншуулбал сайн гэж зарим нь үздэг ч, заавал шахах хэрэггүй, та өөрт тохиромжтой цагтаа очоорой гэж зарим лам зөвлөсөн байдаг​.. Тиймээс та ээжийгээ баярлуулахад онцгой анхаар: түүнийг сайхан хувцас хунартай болгож, сэтгэлийн үг хэлж, сэтгэлийг нь засах хэрэгтэй​. Жишээ нь, боломжтой бол шинэ торгон дээл, тохитой гутал хувцас бэлдэж өгөөд, "Өнөөдөр таныгаа баярлуулж, өсгөн хүмүүжүүлсэн ачийг тань хариулж байна" гэж хэл. Буддын шашны лам нарын хэлснээр энэ нь засал номоос ч илүү их буян болох талтай​. Хэрэв аав тань байвал аавыгаа ч гэсэн баярлуулах нь зүйтэй гэдгийг санаарай​.
• Биеэ өөрчлөх (зүсээ хувиргах) дом хийх: Төвд зурхайн номонд 33 насны гүймгийг засах аргын нэг нь "биеэ өөрчлөх" буюу өөрийн хэвийн дүр төрхөд бага зэрэг өөрчлөлт оруулах дом байдаг​. Лам Ч.Очирбатын тайлбарласнаар, эрэгтэй хүн сахал тавьж (эсвэл байнгын сахалтай бол хусаж), эмэгтэй хүн үс засалтандаа өөрчлөлт хийж болно. Мөн эрэгтэйчүүд жижиг модон таяг хийлгэж бурхан тахилынхаа өмнө тавьж засал хийдэг. Ингэснээр таны хийморь доройтуулдаг муу нөлөө таныг танихгүй мэт болж, эргээд сэргэдэг гэж үзнэ​
  . Буддын шашны зурхайчид үүнийг зөвшөөрөх бөгөөд "сахалгүй нь сахал тавь, сахалттай нь хус" гэхчлэн зөвлөдөг. Гэхдээ энэ нь заавал хийх ёстой зүйл биш, өөрийн итгэл үнэмшилд нийцүүлэн хийж болох нэмэлт дом засал юм.
• Тусгай засал, гүрэм хийх: Буддын шашны хүрээнд 33 насныханд зориулсан тусгай засал, гүрэм байдаг. Жишээлбэл, ёсөн нүдний засал хэмээх зан үйл байдаг нь 9 удаагийн уншлагыг агуулсан ном гүрэм байх магадлалтай​. Мөн тухайн хүн насныхаа гаригийг аргадсан сахиус тахиулах (жишээ нь Лхам, Гомбо зэрэг сахиусны тарни уншуулж, тахил өргөх) зэргийг лам нар санал болгодог​. Эдгээрийг хийлгэснээр 33 насны хоёр гол гүймэг болох суудлын гүймэг, ясан махбодийн гүймэг зэрэг нь арилна гэж үздэг​. Ер нь жил бүрийн цагаан сараар хийлгэдэг засал номоо энэ үед давхар хийлгэчихэд илүүдэхгүй. Ингэснээр тэр жилдээ хийх ёстой бүх номоо нэг мөр гүйцэтгэсэн болно​.
• Ариун цээр, хэв маяг: Буддын шашны лам нарын өгсөн зөвлөгөөг дагаж, засал хийлгэсний дараах үедээ номхон дөлгөөн байхыг хичээгээрэй. Жилийн засал номоо хийлгэсэн хүн ажил үйлс бүтэмжтэй, осол гарз багатай явдаг гэж үздэг​. Тиймээс та дараа жил хүртэл сүсэг бишрэлийн зан үйлээ гундаалгүй, шинийн 8, 15, 30-нд гэртээ зул өргөж байвал сайн хэмээжээ​. Энэ бүхнийг дагаснаар буддын ёсоор 33 насны хүнд тохиолдох сөрөг нөлөөнөөс сэргийлж чадна гэж итгээрэй.

2. Бөөгийн зан үйлээр хийх зөвлөмж

Хэрэв та бөө мөргөлийг шүтдэг, эсвэл бөөтэй уулзаж онгодын даллага авахыг хүсвэл 33 насны засалд бөөгийн зан үйл хийлгэж болно. Бөөгийн ёс нь байгаль дэлхий, тэнгэр газар, өвөг дээдсийн сүнсээр дамжуулан хүнээ ивээж, гай барцадаас хамгаалах эртний уламжлалтай. Бөө нар 33 насны мөчлөгийг “эхийн хий дарах” дом заслаар тайлбарлах нь бий. Энэ нь ээжээс тань төрөхөд үүссэн энергийн давалгаа энэ насан дээр дахин дайрч болох тул онгод тэнгэрээр аргадуулж намдаана гэсэн үг.

• Бөөтэйгөө зөвлөх, өдөр тохирох: Эхлээд өөрийн шүтдэг, итгэдэг удган эсвэл зайрандаа хандана. Түүнд 33 насныхаа талаар хэлж, "барцад арилах засал хийлгэх гэсэн юм" гэж ойлгуулна. Бөө тань өөрийн онгодоо буулгах өдрөө зурхайгаар үзэж, танд тохирох өдрийг зааж өгнө (ихэвчлэн билигт сайн өдөр эсвэл таны төрсөн өдрөөр тааруулж магадгүй). Тэр өдөр, цагтаа бөөтэйгээ дахин уулзахаар товлоорой. Засал хийхээс өмнө та бэлтгэх эд зүйлсээ асуух хэрэгтэй – ихэнхдээ бөө нарт зориулж сүүний дээж, архи дарс, цайны идээ, цагаан боов, чихэр жимс болон нэг ширхэг цэнхэр хадаг авч очихыг хэлдэг.
• Тахил өргөх, онгодоо дуудах ёслол: Тохирсон өдөр нь болоход бөө тань өөрийн овоохойд (эсвэл тусгай бөөгийн өргөөндөө) зан үйлээ эхлүүлнэ. Эхлээд бөө гал бадрааж, гал руугаа сүүн өргөж, дээжийг дөрвөн зүг тийш цацна. Энэ нь тэнгэр, газар, ус, галын эзэд болон өвөг дээдсийн сүнснүүдийг дасгаж буй хэрэг. Дараа нь бөө хуураа (бөхийн даллагын том бөмбөр) хүчтэй цохиж, онгодоо дуудна. Таны хувьд энэ үеэр бөөгийн өөдөөс эгц харалгүй, толгой гудайлган суух эсвэл бөөнд нь дагалдан байвал зохистой. Бөө хэд хэдэн дуугаар онгодоо дуудан бүжиж, унан тусан байж нэг мэдэхэд тайтгараад ирнэ – энэ нь онгод нь биеэнд нь буусан гэсэн үг.
• Онгодын зөвлөгөө, засал эхлүүлэх: Бөөгийн онгод буусны дараа тэнд дагалдаж буй түшээ гэдэг хүн онгодын хэлсэн үгийг орчуулж дамжуулна. Тухайн онгод таны хамгаалагч эсвэл уг удмын сүнс байж болно. Жишээ нь, онгод тань "Энэ хүн 33 насны гүймэгтэй тул хийморь доройтож, өвчин зовлон дайрах гээд байна" гэх мэтээр хэлж болно. Тэгвэл бөө тэдгээрийг засахаар онгодоосоо зөвшөөрөл авч, домынхоо үйлийг эхэлдэг. Таныг бөөгийн өмнө авчирч өвдөг сөхрүүлээд, түүний толгой дээр нь хадаг тавьж ч магадгүй. Бөө онгодынхоо хүчээр тантай ярилцана: "Ай хүү минь, чи ээжийгээ баярлуулж, төрсөн нутгийнхаа уул усанд хадаг тавиарай" гэх мэт ерөөл, сургаал хэлэгдэж магадгүй. Энэ бүгдийг түшээ танд ойлгуулна.
• Барцад арилгах домын үйл: Ингэсний дараа бөө таны биеээс барцадыг зайлуулах домоо хийнэ. Тухайлбал, нэг улаан даавуу эсвэл аджилаар таны биен дээрээс толгойноос хөл хүртэл арчиж "муу хий ийг нь авах" үйл хийнэ. Эсвэл гал дээр дарь (дөж) асаан та бүгдийн дээгүүр дуугаргаж үргээх, хус модны навч, арц уугиулсан утаагаар тойруулж утах зэргийг гүйцэтгэнэ. Зарим бөө гартаа жижиг толь, илд авч таны орчимд эргэлдүүлэх байдлаар тань руу чиглэсэн хараал жатга, муу юм байвал буцаадаг. Энэ бүхний явцад бөө өөрөө онгодынхоо хэлээр дуулж, орилж байдгаас айх хэрэггүй – тэд тэнгэртэй харьцаж байгаа нь тэр. Та дотроо энэ бүхний эцэст барцад минь арилна гэсэн итгэлээ хадгалж, ээж аавыгаа, тэнгэр хангайгаа дурсаж суухад болно. Домын төгсгөлд бөө огцом тайвширч "За, миний онгод таныг ивээлээ, одоо саадгүй явна" гэх зэргээр мэдэгдэнэ.
• Адис авч, зөвлөгөө сонсох: Бөөгийн засал өндөрлөсний дараа бөө болон түүний онгод танд адис хайрлана. Жишээ нь, толгой дээр тань хадаг тавиад, гурвантаа духандаа хүргэн адислаж өгч болно. Мөн улаан утас, судалтай даавуу зэргийг таны бугуй, хүзүүнд зүүж өгч "Энэ чамайг хамгаална, 3 хоног сольж болохгүй" гэх мэтээр захина. Зарим бөө засал хийсний дараа танд хийх ёстой даалгавар өгч магадгүй – жишээ нь "Ээжийнхээ хөргийг авч гэртээ залах", эсвэл "49 өдрийн дотор уул овоонд очиж хадаг тавь" гэх мэт. Эдгээрийг боломжийн хэмжээнд дагаж биелүүлэх нь таны итгэл үнэмшлийг бататгана.
• Өргөл барих: Бөөгийн засалд сэтгэл ханасан бол одоо өөрийн авчирсан өргөлөө гаргаж өг. Бөөд зориулж бэлдсэн идээ, архи дарсыг нь тахилын ширээн дээр үлдээгээд, мөнгөн хөлсийг тохирсон хэмжээгээр нь гардуулна. Ихэвчлэн бөө нар алга дэлгэн таны өгсөнг авдаг – энэ нь хүндэтгэж авч байна гэсэн ёс. Таны бэлдсэн хадаг, архи, сүүг бөө өөрийн онгод тэнгэрт зориулахаар хадгалах буюу заримыг нь тэнд байгаа хүмүүст хүртээнэ. Энэ бүхний дараа та бөөтэй дахин мэхийн ёслоод, талархсанаа илэрхийлж буцна. Ингэснээр бөө мөргөлийн ёсоор таны 33 насны засал дуусч байгаа юм. Цаашид бөө тань зааварласан цээрийг хэд хоног дагаж, өгсөн сахиус, утсыг заасан хугацаанд зүүхээ мартуузай.

3. Уламжлалт Монгол домын аргаар хийх зөвлөмж

Бидний өвөг дээдэс аль аль шашин орж ирэхээс өмнө өөрсдийн арга ухаанаар 33 насны мөчлөгийг даван туулж ирсэн байдаг. Уламжлалт Монгол дом гэж нэрлэж болох эдгээр зан үйл нь элдэв бурханы ном, онгод тэнгэр гэхээсээ илүү амьдралын энгийн бэлгэдэл, ардын ухаанд тулгуурладаг. Гол санаа нь, хүн 33 насандаа нэгэн эргэлтийн цэгт хүрдэг тул өмнө нь тэтгэж өсгөсөн эхийн ачийг санан, эцэг эхийнхээ сэтгэлийг засаж, өөрийгөө шинээр төрсөн мэт бэлгэдэл үйлд хийх явдал юм​.

• Эхийн ачийг хариулах ёс: Монголчууд "Эхийн ачийг хариулахад Шүүдрийн дуслаар цай чанаж өгсөн ч багадана" гэж ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл эхийн энгүй ачийг хариулна гэдэг асар хэцүү ч, 33 насны мөчлөг дээрээ ядаж ээжийгээ баярлуулах нь тэр ачийг бага ч болов хариулж буй хэрэг гэж ойлгож болно​. Тиймээс та энэ домын гол зорилго нь ээждээ баяр жаргал авчрах юм байна гэж ухамсарлаарай. Уламжлалт ёсоор:
  • Ээждээ шинэ хувцас өмсгөх: Эхийгээ оройлон баярлуулахын тулд сайхан дээл, бүс, хүрэм хунарыг урьдчилан бэлдэж, ээждээ өмсүүлнэ​. Үүнийг "дээш нь бүрэн хувцаслах" гэж ч хэлдэг. Ээж тань энэ өдөр гоёмсог торгон дээл, хөөрхөн алчуур зангидан баяртай суух нь насны засал домын хамгийн чухал хэсэг гэж хэлж болно.
  • Хүндлэл үзүүлж, ачийг сануулах: Ээждээ сөгдөн сууж, түүний хоёр гарыг авч алгандаа наан үнсэж хүндэтгээрэй. Монгол уламжлалд хүүхэд нь ээжийнхээ гарын алгыг үнсэнэ гэдэг туйлын хүндэтгэл юм. Үүнийхээ хажуугаар "Ээж минь таныгаа би баярлуулах гэж хичээж явна" гэх мэтчилэн сэтгэлийн үгээ хэлээрэй. Хэрэв ээж тань хол байдаг бол энэхүү ёсыг зорьж очин заавал хийгээрэй, эс бөгөөс утсаар дуу хоолойг нь сонсон, видео дуудлагаар ч болов залбирлаа дамжуулж болно. Гол нь ээждээ мэдрүүлэх юм.
• Өлгийдөх дом: Дээр дурдсанчлан, ээжээрээ өөрийгөө нялх хүүхэд мэт өлгийдүүлэх зан үйлийг уламжлал домд хийх нь элбэг байсан​. Үүнийг хийхийн тулд зузаан бүтээлэг, эсвэл хөнжил бэлтгэж, газраар тэнийлгэнэ. Та хөнжлийн дунд хэвтээд, ээж тань төгсгөлүүдээс нь өргөж авна. Энэ үеэр ээж тань таныг бүүвэйлэх, магтах үгс хэлж болно. Жишээ нь "Минии хүү дахин төрлөө дөө, энх тунх байгаарай" гэх мэтээр хэлж байх нь бий. Энэ дом нь таныг эхийн хэвлийд эргэн орж, буцаад шинээр мэндэллээ гэж бэлгэдэж буй хэрэг юм. Урьд цагт энэ үйлийг гэрийн тооны орчим хийдэг байсан бөгөөд өнөөдөр ч зарим айл иймэрхүү маягаар хөнжилдөө боож өргөдөг зургаа олон нийтэд тавьдаг нь бий​. Гэхдээ зөвхөн дотнын хүрээнд, ээжийн сэтгэлийг засах зорилготойгоор даруухан хийх нь зүйтэй.
• Хүзүүний мах хуваах ёс: Энэ нь дээр дурдсан шиг албан ёсны номонд байхгүй ч аман уламжлалаар байсан домын хэлбэр юм​. Ер нь монголчууд хүндэтгэлийн хоол уулт дээр хонь гаргадаг. Тэр дундаа ууц гэдэг ясанд хүзүү багтдаг. 33 насны хүн өөрөө хонь төхөөрүүлж, ээжтэйгээ хамт тэр хонины хүзүүний хэсгийн махнаас анхны үмхийг хувааж идэх ёсон гарчээ. Үүний утга нь ээжтэйгээ хамтдаа нэгэн уг сурвалжаас хооллох, төрөл арилжих гэсэн домшил гэж хэлж болно. Тухайлбал, эхийн сүүний халбага үнэрлэж өссөн хүүхэд 33 насандаа дахин эхтэйгээ хамт нэг маханд хүрч байна – энэ нь эхээс дахин “хоол тэжээл авлаа” гэх билэгдэлтэй. Хэрэв та энэ ёсыг хийхээр шийдсэн бол сайхан чанасан махны хүзүүг таваглан гаргаж, ээжтэйгээ хамт зэрэг урдаас нь зүсэж аваад идээрэй. Ээж тань "саваагүй ноход сарвуу хөлдөө" гэгчээр, танд хамгийн шимтэй хэсгийг хүртээх гэж зүтгэх вий – харин та заавал хамтдаа нэгэн цагт амсахыг хичээгээрэй. Энэ хооронд аав тань хамт байвал гурвуул зэрэгцэн энэ махнаас хүртэж ч болно. Гол нь гэр бүлээрээ эвтэй сайхан энэ зан үйлийг гүйцэтгэхдээ бэлгэ дэмбэрэлтэй үг хэлэлцэж хийх хэрэгтэй. Жишээ нь, "Миний үр ээжийнхээ ачийг санаж энэ махнаас хамт идэж байна, цаашдаа минь зовлонгүй яваарай" гэж ээж тань ерөөж болно... Тиймээс та ч бас энэ домоо хийсний дараа шинэ зүйлс эхлүүлэхээс бүү айгаарай. Мөн уламжлал ёсоор, 33 насны дом хийсэн хүн цаашид нас насны барцаддаа тулах бүртээ эцэг эхээ баярлуулж байхыг сануулдаг. Энэ нь нэг удаагийн үйлдлээр зогсохгүй, үргэлжид ээж аавынхаа ерөөлөөр явах ёстойг ойлгуулсан монгол ухаан юм.

Эдгээр гурван өөр шүтлэг, арга барилын зөвлөмжөөс та өөрийн сүсэг бишрэл, боломжид нийцүүлэн сонгон хэрэгжүүлж болно. Хамгийн гол нь, 33 насны мөчлөгийг айж эмээх бус, амьдралаа шинэ шатанд гаргах нэг боломж гэж харах нь зөв юм гэж зурхайчид зөвлөдөг​. Дом заслаа хийсний дараа сайн замналаар амьдрахыг хичээж, эцэг эхийнхээ сэтгэлийг амар амгалан байлгавал таны зорьсон засал биелэлээ олж, жилүүдийн явцад үр дүн нь гарах болно.

Эх сурвалжууд: Монголын уламжлалт зурхай, бөө мөргөлийн талаарх судрууд болон өнөө цагийн лам, зурхайч нарын ярилцлагаас ишлэл татав. Судалгаануудыг нэгтгэн дүгнэж бичсэн: Alchemy Batbolor